Αυτό είναι 'το βιβλίο των τραγουδιών'

Αυτό είναι 'το βιβλίο των τραγουδιών'

Από τον Κώστα Ζουγρή

Εχουν περάσει χιλιάδες χρόνια από τότε που ο άνθρωπος άρχισε να χρησιμοποιεί τη γραφή για να αποτυπώσει τις σκέψεις του. Οι αρχαίοι πολιτισμοί στην αρχή έγραφαν οπουδήποτε αυτό ήταν εφικτό, σε πέτρες, σε μέταλλα, σε δένδρα, σε πηλό.

Θεωρείται βέβαιο ότι η γραφή έκανε την πρώτη της εμφάνιση στη Μεσοποταμία, συγκεκριμένα στη Σουμερία. Οι αρχαιότερες σουμεριακές πινακίδες που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα, ανάγονται στο 3500 π.Χ.

Οι περισσότερες γραφές που χρησιμοποιούνται σήμερα, με εξαίρεση τα κινεζικά ιδεογράμματα, κατάγονται από τη σφηνοειδή σουμεριακή γραφή.

Οι πρώτες εικόνες γραφής απεικόνιζαν ζώα, αντικείμενα και ανθρώπους. Στη συνέχεια, έχουμε την ιερογλυφική γραφή στην αρχαία Αίγυπτο.

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ήταν αυτοί που πέντε χιλιάδες χρόνια πριν άρχισαν να γράφουν σε πάπυρο, ένα φυτό που φύτρωνε στις όχθες του ποταμού Νείλου και το ύψος των φύλλων του έφτανε τα πέντε μέτρα.

Αρχικά, τα κείμενα γράφονταν από τα δεξιά προς τα αριστερά, η επόμενη γραμμή από αριστερά προς τα δεξιά κ.ο.κ., χωρίς να υπάρχει χώρισμα μεταξύ των λέξεων.

Γύρω στο 2400 π.Χ., στην περίοδο της 5ης δυναστείας της Αιγύπτου με βασιλιά τον Neferikare Kakai, άρχισαν να χρησιμοποιούνται αρκετά φύλλα παπύρου μαζί, σχηματίζοντας την έννοια του βιβλίου.

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Φοίνικες ήταν αυτοί που έφεραν τη γραφή και τον πάπυρο στην Ελλάδα γύρω στον 9ο ή 10ο αιώνα π.Χ. Κατ' άλλους ιστορικούς όμως η γραφή υπήρχε στην Ελλάδα 4-5 αιώνες νωρίτερα.

Οπως και να 'χει πάντως και οι δύο λαοί θα πρέπει να βασίστηκαν στην αιγυπτιακή γραφή· και το φοινικικό αλφάβητο που βασίστηκε στην αιγυπτιακή γραφή, ήταν αυτό που επηρέασε τα αλφάβητα όλων των λαών της εποχής. Αυτό οφειλόταν στην εμπορική κυριαρχία των Φοινίκων την περίοδο 1100 π.Χ.-800 π.Χ.

Οι πάπυροι έφευγαν από το λιμάνι Byblos των Φοινίκων, εξ ου και η λέξη βιβλίο, ελληνικής προέλευσης είναι και η λέξη τόμος.

Διαφορετικοί τρόποι γραφής είχαν χρησιμοποιηθεί σχεδόν ταυτόχρονα σε διάφορες περιοχές του πλανήτη και η εξέλιξη στο πέρασμα του χρόνου οδήγησε στη σημερινή μορφή του βιβλίου, που τείνει να είναι μόνο ηλεκτρονική και δεν αποκλείεται σύντομα η λέξη βιβλίο να ακούγεται μόνο στα τραγούδια.

Εκατοντάδες είναι τα μυθιστορήματα, ποιήματα και τα λογοτεχνικά βιβλία που έδωσαν την αφορμή στο να γραφτεί κάποιο γνωστό τραγούδι.

Μερικά από αυτά είχαν μεγαλύτερη απήχηση στους συνθέτες, όπως τα ποιήματα του Edgar Allan Poe, Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων του Lewis Carroll, αρκετά από τα έργα του Shakespeare, που έδωσαν αφορμή για τη δημιουργία σημαντικών έργων στον χώρο της κλασικής μουσικής, ο Ομηρος είναι από αυτούς που έδωσε έμπνευση σε συνθέτες, ο J. R.R. Tolkien, ο George Orwell, ο Κωνσταντίνος Καβάφης, ο Federico Garcia Lorca και πολλοί άλλοι, για αρκετούς από τους οποίους έχει γίνει ξεχωριστή αναφορά στο παρελθόν.

Σήμερα το θέμα μας είναι το βιβλίο ως αντικείμενο και η χρησιμοποίησή του με αυτήν την έννοια στο τραγούδι, όπως στο Μικρό παιδί του Γιώργου Ζωγράφου, που στίχους του παραθέσαμε την περασμένη εβδομάδα, ή το Ξέρω δε θα 'ρθεις των Γιώργου Χατζηνάσιου, Ανδρέα Θωμόπουλου, με τη Δήμητρα Γαλάνη:

Θα κρατήσεις σημειώσεις στο τετράδιο το γκρι Ενα ατέλειωτο βιβλίο, τίτλος «Αγριά εποχή»

Ξέρω δε θα 'ρθεις για κουβέντα πάλι απόψε.

Ο Παύλος Σιδηρόπουλος το 1982 στο Βιβλίο του τρόμου, από το άλμπουμ Εν Λευκώ, τραγουδούσε: Στο Βιβλίο των ηρώων του τρόμου βρήκα τις φάτσες που ζητούσες χθες,

ζαρωμένος στη γωνιά του δρόμου περνάς τις μέρες σου με προσευχές.

Το 1997, ο Γιώργος Νταλάρας διασκευάζει Rachid Taha και σε στίχους Μιχάλη Γκανά τραγουδά το Κι αν σε θέλω: Με τα χέρια σηκωμένα κάπου θες να φτάσεις

μιαν αόρατη κορδέλα προσπαθείς να πιάσεις με τα μάτια σου κλεισμένα μέσα μου κοιτάζεις σαν ολάνοιχτο βιβλίο πάλι με διαβάζεις.

Από τον Χειμωνιάτικο ήλιο του Μάνου Χατζιδάκι, σε στίχους του Νίκου Γκάτσου, είναι το Πώς να κρατήσω το φως που βασιλεύει: Σιγά σιγά στης αγάπης το βιβλίο

είχε φανεί μια σελίδα λευκή, σιγά σιγά ήρθε χιόνι κι ήρθε κρύο

κι όλα παγώσαν κάποια Κυριακή.

Από το άλμπουμ του Θανάση Παπακωνσταντίνου Αγρύπνια, του 2002, είναι το Rua Da Bella Vista, τραγουδά ο Σωκράτης Μάλαμας:

Ανακαλεί τη θλίψη του, την αστραπή της γνώσης,

για κάθε του παρόρμηση που άφησε κρυφή

κι απ' το βιβλίο του Ιώβ χειροκροτά τη φράση:

«Κουράστηκε η ψυχή μου απ' τη ζωή».

Ο Μιλτιάδης Πασχαλίδης στο Σβήνω τα ίχνη προσπαθεί να αλλάξει την πραγματικότητα: Θα κάψω τα παλιά μου τα βιβλία κι όλους τους φίλους θα ξεγράψω, τραγούδι δεν θα ξαναγράψω για μια παλιά φωτογραφία.

Το 1966 στο πρώτο του άλμπουμ, που είχε τον τίτλο Φορτηγό, ο Διονύσης Σαββόπουλος είχε προβλέψει αυτό που σήμερα αποτελεί παρελθόν στο τραγούδι του Οι παλιοί μας φίλοι: Μη, μην το πεις, οι παλιοί μας φίλοι, μην το πεις για πάντα φύγαν.

Μη, το 'μαθα πια, τα παλιά βιβλία, τα παλιά τραγούδια για πάντα φύγαν.

Η Καίτη Χωματά, που πέθανε πρόσφατα, σε μουσική του Γιάννη Σπανού και στίχους του Κώστα Κωτούλα ερμήνευσε ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα τραγούδια του «νέου κύματος» με τίτλο Η Ελένη στο μπαλκόνι: Νύχτα μέρα στο μπαλκόνι και με ήλιο και με χιόνι, η Ελένη περιμένει, μα εκείνος πουθενά, δεν τη νοιάζει η φλυαρία, άφησε και τα βιβλία, κάθεται δυστυχισμένη στο μπαλκόνι της ψηλά.

Το 1999 ο Λουδοβίκος των Ανωγείων έγραφε για Της αγάπης το βιβλίο στο άλμπουμ του Το όχι αποκοιμήθηκε στην αγκαλιά του ναι:

Της αγάπης το βιβλίο απ' τα χρόνια τα παλιά το έγραφε ένας προφήτης σε μια σκοτεινή σπηλιά.

Στο κεφάλαιο το πρώτο γράφει «τα ερωτικά», οι σελίδες του μουντζούρες κι όλο ερωτηματικά.

Στον διεθνή χώρο, από τη δεκαετία του '50, οι Monotones ρωτούσαν για το ποιος έγραψε το βιβλίο της αγάπης στο Book Of Love, τραγούδι στο οποίο αναφέρεται και ο Don McLean στο American Pie, ενώ αρκετά χρόνια αργότερα, το 1989, ο Elvis Costello δεν είχε πρόβλημα να δηλώσει ότι αυτός ήταν που κάθε μέρα έγραφε το βιβλίο, στο τραγούδι Everyday Ι Write The Book, από το άλμπουμ Spike.

Με ήχο αρκετά προχωρημένο, οι Beatles το 1964 προέτρεπαν τους μουσικόφιλους να διαβάσουν το βιβλίο τους, στο Paperback Writer. Αντιθέτως οι Dire Straits στο Lady Writer κατηγορούσαν τη γυναίκα που τους ενδιέφερε ότι ποτέ δεν διάβαζε κάποιο βιβλίο.

Ο Βαγγέλης Πιτσιλαδής έγραψε τη μουσική και ο Λευτέρης Παπαδόπουλος τους στίχους στον Αλέξη των Ολύμπιανς: Στα μαθητικά σου τα βιβλία πίσω από τις λέξεις έρχεται ο Αλέξης και σε πιάνει μια μελαγχολία, κλείσε κοριτσάκι τα βιβλία.

Η ιστορία της γραφής χάνεται στα βάθη των αιώνων. Από τη ζωγραφική στα ιερογλυφικά και μετά στα γράμματα προκύπτει μια λογική εξέλιξη. Πολλοί τάχθηκαν εναντίον της γραφής, γιατί, όπως υποστήριζαν, εμπόδιζε τη μνήμη, σήμερα αρκετοί είναι αυτοί που καταφέρονται εναντίον των ηλεκτρονικών υπολογιστών για παρεμφερείς λόγους.

Τα γραπτά πάντως συνεχίζουν να επηρεάζουν τους μουσικούς στο πέρασμα των αιώνων και σίγουρα αυτό θα συνεχισθεί στο μέλλον μια και το παρελθόν είναι πάντα δεμένο με το παρόν και το μέλλον και τα χωρίζει μία μόνο στιγμή.