Αυτό το άρθρο της Μαριαννας Τζιαντζη στην Καθημερινή είναι του 2002, τότε δεν το έπαιζε ο ΣΚΑΪ αλλά ο ΑΝΤ1
O «Μπιγκ Μπράδερ» δεν είναι πρόσωπο, δεν είναι κανάλι, δεν είναι σκοτεινή συνωμοσία. Είναι ένα «κόνσεπτ», μια ιδέα ιδιόκτητη, που μετατρέπεται σε προϊόν. Αν και η πατρότητα της ιδέας ανήκει στον Ολλανδό Τζον ντε Μολ της Endemol, η επεξεργασία και η υλοποίησή της είναι μια διαδικασία, που χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό συλλογικότητας: η επιστήμη (ψυχολογία, στατιστική) συμβάλλει στην επιτυχία του προϊόντος στον ίδιο βαθμό με την τεχνολογία. Εκατοντάδες άνθρωποι, φιλόδοξοι, ευφυείς και καλλιεργημένοι (και αρκούντως κυνικοί, όπως υποθέτουμε) έστιψαν το μυαλό τους, γέννησαν επιμέρους ιδέες, οργανώθηκαν και συντονίστηκαν με ακρίβεια θαυμαστή, ώστε να εξασφαλιστεί η ένδοξη πορεία του «Μεγάλου Αδελφού» σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης: στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, στον Παναμά, την Κολομβία, τη Νότια Αφρική, την Αυστραλία και, όταν με το καλό έρθει η ειρήνη, ίσως και στο Αφγανιστάν και στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη.
Με αυτή την εισαγωγή, θέλουμε να διευκρινίσουμε ότι δεν μας διακατέχει αντι-μπιγκμπραδερικό ή αντιτηλεοπτικό μένος. Και ασφαλώς δεν έχουμε καμιά διάθεση να καυτηριάσουμε το υποτιθέμενο «χαμηλό επίπεδο» των παικτών ή των τηλεθεατών, ώστε να επιβεβαιωθεί η δική μας πνευματική ανωτερότητα. Ωστόσο, το «κόνσεπτ», αν και ιδιοφυές, δεν είναι ούτε ουδέτερο ούτε αθώο. Και δεν είναι αθώο όχι γιατί έπεσε σε «κακά χέρια» ή χρησιμοποιήθηκαν ευτελή υλικά, αλλά επειδή τα ριάλιτι σόου αυτού του τύπου αντανακλούν και αναπαράγουν τη βαρβαρότητα και τον παραλογισμό της εποχής μας. Ιδιοφυές, εξάλλου, ήταν και το «κόνσεπτ» της κατασκευής θαλάμων αερίων και κρεματορίων, αφού απάλλασσαν το Τρίτο Ράιχ από τον πονοκέφαλο της μαζικής εξόντωσης των κρατουμένων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και της απαλλαγής από τα χιλιάδες πτώματα.
Ο «Μεγάλος Αδελφός» και τα συναφή προϊόντα αντιπροσωπεύουν το έπος και το αίσχος της συλλογικότητας. Την επιφανειακή αποθέωση, αλλά και τον ουσιαστικό ευτελισμό τόσο της έννοιας της κοινότητας όσο και της ατομικότητας. Οπως στην πραγματική ζωή υπάρχουν κάποιες πύλες που μπροστά τους η δημοκρατία καταργείται, έτσι και το «δωμάτιο επικοινωνίας» στο σπίτι του «Μεγάλου Αδελφού» ήταν ο τόπος όπου η φιλία, η αλληλεγγύη, η συλλογικότητα τινάζονταν στον αέρα, αφού εκεί ο κάθε παίκτης έπρεπε να «καρφώσει» δύο συγκατοίκους του, προτείνοντας την εκπαραθύρωσή τους.
Το «επικοινωνιακό» πείραμα του «Μπιγκ Μπράδερ» πέτυχε. Υψηλοί δείκτες τηλεθέασης, βροχή οι διαφημίσεις στο κανάλι, βροχή τα τηλεφωνήματα των ψηφοφόρων, υποσχέσεις για καλλιτεχνο-μιντιακή καριέρα για τους παίκτες. Σύντομα θα αρχίσουν να προβάλλονται σε άλλα ελληνικά κανάλια νέα «ριάλιτι», που ίσως αποδειχτούν πολύ πιο τοξικά.
Ολα καλά και όλα ωραία. O κερδοφόρος πάτος της πολιτιστικής παγκοσμιοποίησης επικράτησε και στη χώρα μας. Το cogito ergo sum του Καρτέσιου έχει προ πολλού αντικατασταθεί από το «πουλάω (ή ξεπουλιέμαι), άρα υπάρχω». O «Μπιγκ Μπράδερ» πούλησε και, επομένως, κάθε κριτική, κάθε διαμαρτυρία μοιάζει γραφική. «Στην αρχή του «Μεγάλου Αδελφού» όλοι ήταν εναντίον, έλεγαν ότι είναι τηλεοπτικό σκουπίδι», δήλωσε πρόσφατα ο Γάλλος φιλόσοφος Ζαν Μποντριγιάρ σε μια ιταλική εφημερίδα. «Οταν κατηγορήθηκαν για σνομπισμό και ελιτισμό, άλλαξαν γνώμη. Εγώ εξακολουθώ να πιστεύω ότι αποτελεί μέρος του τέλειου εγκλήματος, αλλά δεν μπορώ πλέον να το λέω, επειδή η γενική τάση είναι η προσχώρηση στη συναίνεση, στην ενιαία σκέψη».
Το μέλλον των «χρυσών παιδιών»
«Το παν είναι να τρουπώσεις», έλεγε ο Κώστας Βουτσάς στην ταινία «Ενα έξυπνο μούτρο» (1965), διασκευή του θεατρικού έργου «O Τηλέμαχος τρύπωσε» των Τσιφόρου-Βασιλειάδη. Δώδεκα τυχεροί Ελληνες νέοι, λοιπόν, «τρούπωσαν» στη φωλιά του «Μπιγκ Μπράδερ» και, αν κρίνουμε από τις φήμες και τις υποσχέσεις, ο κόσμος των μίντια και της σόου μπιζ τούς περιμένει με ανοιχτές αγκάλες: δισκογραφικές εταιρείες, εκδοτικοί οίκοι, μπαρ και σκυλάδικα της Αττικής και της επαρχίας, κανάλια και πολύχρωμα περιοδικά ανυπομονούν να τους φιλοξενήσουν, να τους κάνουν εξώφυλλο, να γυρίσουν δίσκους τους, να εκδώσουν τα απομνημονεύματά τους.
Συγγραφέας έγινε η τηλεφωνήτρια Ρέα, που εξέδωσε βιβλίο με πολίτικες συνταγές. Βασίλισσα της πίστας σε νυχτερινά κέντρα και γυμνό εξώφυλλο σε «σοφτ» πορνοπεριοδικά έγινε η πρώην μπαργούμαν Μαίρη. Ηγερία του μουσικοσυνθέτη Ανδρέα Μικρούτσικου έγινε η Δώρα (πρώην μοντέλο στην ημεδαπή και σωματοφύλακας στη Βουλγαρία). Υποτροφία για σπουδές στα κομπιούτερ θα προσφέρει μια εταιρεία στον Χρήστο (πρώην παροχέα υπηρεσιών σε νυχτερινά κέντρα), ενώ μουσική καριέρα θα ακολουθήσει ο Πρόδρομος, που υπέγραψε συμβόλαιο με την εταιρεία Heaven, και ίσως ο «ράπερ ξενοδόχος» Ντίνος. Για τον νικητή Τσάκα, οι πληροφορίες διίστανται. Αλλοι λένε ότι θα ανοίξει κλαμπ, άλλοι ότι θα προσληφθεί από διαφημιστική εταιρεία. O καρατέγκα Φίλιππος θα παίξει στη φωσκολική σαπουνόπερα «Λάμψη» και, σύμφωνα με δημοσιεύματα ανεξακρίβωτης ακρίβειας, πιθανόν να κατέβει υποψήφιος στις δημοτικές εκλογές. Δεν γνωρίζουμε αν η ανθρωπολόγος Κατερίνα θα διεξαγάγει επιτόπια επιστημονική έρευνα στις Δυτικές Σαμόα, όπως η διάσημη συνάδελφός της Μάργκαρετ Μιντ, ούτε αν η αρχιτέκτων Νικόλ θα αναλάβει το σχεδιασμό κάποιου ολυμπιακού έργου.
Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι οι πρώην παίκτες του «Μπιγκ Μπράδερ» δεν παραδίδονται στη μελαγχολία και στην περισυλλογή. Δέχονται προσφορές για τίμια εργασία και κάποιοι από αυτούς εξασφαλίζουν κάτι παραπάνω από τα περιβόητα «15 λεπτά διασημότητας». Πέρσι τον Ιούλιο η «Γκάρντιαν» (6/7 Ιουλίου 2001) δημοσίευσε ένα ρεπορτάζ για το τι έκαναν οι 10 παίκτες του πρώτου γύρου του βρετανικού «Μπιγκ Μπράδερ» 12 μήνες μετά τον επικοινωνιακό «θρίαμβό» τους. Μια κοπέλα, η Νικόλα, έβγαλε ένα δίσκο, ένα σιγκλάκι με τίτλο «The Game», που όμως «πάτωσε» στα «τσαρτ», αφού κατέλαβε την 72η θέση. Μια άλλη, η Σάντα, έγραψε το βιβλίο «The Babe's Bible» (σε ελεύθερη απόδοση, «H Βίβλος της γκομενίτσας»), αλλά ο δημοσιογράφος που κάλυψε μια δημόσια εμφάνισή της σε κεντρικό βιβλιοπωλείο του Λονδίνου αναφέρει ότι μέσα σε μία ώρα μόνο δύο πελάτες την πλησίασαν για να τους υπογράψει το πόνημά της. O νικητής του πρώτου γύρου, ο λαοφιλής Κρεγκ, υπέγραψε ένα συμβόλαιο 500.000 στερλινών με τη δισκογραφική εταιρεία EMI, αλλά ύστερα από την αποτυχία του περσινού χριστουγεννιάτικου δίσκου του, η εταιρεία τερμάτισε τη συνεργασία.
Την πιο λαμπρή καριέρα ακολούθησε το ομορφόπαιδο Τομ, ο Βρετανός... Πρόδρομος, που πέρσι το καλοκαίρι περιόδευε τα κλαμπ της Γηραιάς Αλβιώνος με νυχτοκάματο 1.500 λίρες (περίπου 750.000 δρχ. ή 2.000 ευρώ). Πανζουρλισμός ξεσπούσε με κάθε εμφάνισή του, που συνοδευόταν από έναν ασυνήθιστο διαγωνισμό. Οι θηλυκού γένους θαμώνες, αφού περνούσαν διάφορες, αθλητικού τύπου δοκιμασίες (π.χ., να φορέσουν ένα προφυλακτικό σε μια μπανάνα, χρησιμοποιώντας μόνο το στόμα τους), ήταν υποψήφιες για ένα αισθησιακό μασάζ από τα χέρια του Τομ... «Με έχουν κουράσει όλα αυτά», εξομολογήθηκε ο Τομ στον δημοσιογράφο της «Γκάρντιαν», αλλά στην επόμενη κοινωνικο-επαγγελματική του υποχρέωση, σε ένα κλαμπ του Λονδίνου, ξεκούμπωσε θριαμβευτικά το πουκάμισό του και το εκσφενδόνισε στο παλλόμενο από ενθουσιασμό πλήθος, που το ξέσχισε σε δεκάδες κομμάτια -μια ειρωνική, συμβολική πράξη κανιβαλισμού... Αντίστοιχου κάλλους σκηνές προβλήθηκαν στα δελτία ειδήσεων αρκετών ελληνικών καναλιών: οι Ελληναράδες «κουμπάροι» Τσάκας και Πρόδρομος ξέσκιζαν τα πουκάμισά τους στην πίστα αθηναϊκού νυχτερινού κέντρου υπό τα θερμά χειροκροτήματα των θαμώνων και το ενθαρρυντικό βλέμμα γνωστής αοιδού...
Τι λένε οι ειδικοί
Τι θα συμβεί όταν τα ονόματα των αστραφτερών παιδιών του «Μπιγκ Μπράδερ» κατεβούν από τη μαρκίζα και τα μίντια πάψουν να ασχολούνται μαζί τους; Ζητήσαμε τη γνώμη του Γιώργου Πιπερόπουλου διδάκτορα ψυχολογίας και κοινωνιολογίας και καθηγητή Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας:
«Η έλλειψη κλινικών παρατηρήσεων και συγκεκριμένων ερευνητικών αξιολογήσεων πάνω σε άτομα που συμμετείχαν σε ριάλιτι τύπου «Μπιγκ Μπράδερ» από Ολλανδία, Αγγλία, Αυστραλία και Αμερική, καθώς και το πρόσφατο της εμπειρίας των 12 συμμετεχόντων στην εγχώρια εκδοχή του, δεν επιτρέπουν να προδικάσεις την πιθανότητα ή το απίθανο της εμφάνισης συμπτωμάτων ψυχοκοινωνικής διαταραχής στο εγγύς ή το απώτερο μέλλον. Ομως το δεδομένο της ανέλπιστης κατάκτησης της αναγνωρισιμότητας και της διασημότητας πιθανόν να «τσούξει» αργότερα έναν ή περισσότερους από τους 12, που θα διαπιστώσουν αυτό που διαπιστώνουν καλλιτέχνες, ηθοποιοί και αθλητές, οι οποίοι κατακτούν το ποθητό Εβερεστ της σύγχρονης τηλοψίας και βρίσκονται στη συνέχεια στο ναδίρ της αδιαφορίας της κοινής γνώμης. Εφόσον όμως οι στόχοι τους εξαντλούνται στην «αρπαχτή» που διακρίνει πολλές φάσεις της ελληνικής κοινωνίας, μέσα στην παγκοσμιοποίηση της καθολικής απαξίωσης, νομίζω ότι ενδεχόμενη πτώση θα λειτουργήσει κατευναστικά».
Η κλινική ψυχολόγος και ψυχαναλύτρια ομάδας Σίσσυ Αλμπανοπούλου μιλάει στην «K» για τα «δυναμικά» που αναπτύσσονται στο εσωτερικό της κλειστής ομάδας των παικτών:
«Η κοινωνική ψυχολογία έχει μελετήσει εκτενώς τη συμπεριφορά ατόμων υπό πειραματικές συνθήκες, παρόμοιες με αυτές του συγκεκριμένου «παιχνιδιού». Σε αυτές τις συνθήκες, τα άτομα έχουν την τάση να παράγουν κανόνες τύπου «μέσου όρου» και να συντάσσονται με την πλειοψηφία. Αν βρεθούν σε μειονεκτική θέση, τότε διαφοροποιούνται και υπακούουν λιγότερο στους κανόνες.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, τα μέλη της ομάδας βρίσκονται στην εξαιρετικά στρεσογόνο κατάσταση εγκλεισμού-αποκλεισμού και αναπτύσσουν παρανοειδή ετοιμότητα, εφόσον προσέχουν διαρκώς μήπως τους «φάνε».
»Οπως σε όλες τις κλειστές ομάδες, αναπτύσσονται όλα τα φαινόμενα που είναι γνωστά από την κοινωνική ψυχολογία και από τις ψυχοθεραπευτικές ομάδες. Στα ψυχικά δυναμικά των ομάδων υπάρχουν υποστήριξη, δημιουργία υπο-ομάδων, «ιδιόρρυθμοι» ή «διαφορετικοί» τύποι? αλλά και ανάπτυξη ηδονοβλεπτικών-επιδειξιομανών τάσεων, σαδομαζοχιστικά στοιχεία, ανταγωνισμός μεταξύ των φύλων, μανιοκαταθλιπτικές αντιδράσεις. Ταυτόχρονα λειτουργούν όλοι οι τυπικοί μηχανισμοί άμυνας: άρνηση, χιούμορ, παλινδρόμηση, εξιδανίκευση, εκλογίκευση, ταυτοποίηση, προβολή, ενδοβολή κ.λπ. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, αυτά τα δυναμικά αφορούν όχι μόνο τη μικρή ομάδα των έγκλειστων Δώδεκα, αλλά και τη μεγαλύτερη ομάδα του κοινού που τους εγκλείει. Συμβολικά, το παιχνίδι είναι κανιβαλισμός, εκ μέρους του εγκλείοντος κοινού, και θυσία, εκ μέρους της έγκλειστης ομάδας? πρόκειται δηλαδή για πράξεις ριζωμένες στην ανθρώπινη ιστορία, οι οποίες εδώ τελούνται αναίμακτα, με μια τεχνική καινοτομία: η τελετή μεταδίδεται μαζικά και κερδοσκοπικά. Δεν γνωρίζουμε ακόμη αν μια τέτοια τελετουργία λειτουργεί ανακουφιστικά για το κοινό ή ερεθίζει περαιτέρω τα σαδομαζοχιστικά και μανιοκαταθλιπτικά του στοιχεία».
Υψηλή τηλεθέαση, υψηλά κέρδη και «τρώγοντας έρχεται η όρεξη»
Των Ρουλασ Καρακουση Ιφιγενειασ Διαμαντη
Ο πρώτος κύκλος του Big Brother έληξε, ζήτω ο Big Brother και τα αδέλφια του. «Στην τηλεόραση περισσότερο θέαμα θα δείτε. Ψάχνετε τον πολιτισμό σε λάθος μέρος», δήλωσε λίγο μετά τη λήξη του παιχνιδιού σε κανάλι ο Μεγακλής Βιντιάδης, σκηνοθέτης των δακρύβρεχτων αποχωρήσεων από το big «σπίτι». O δεύτερος «κύκλος» του Big Brother είναι στα «σκαριά», το Bar έρχεται και ενδέχεται να ακολουθήσει το Survivor αλλά και σειρά από extreme games.
Από τις πρώτες ημέρες της προβολής του «Μεγάλου Αδελφού», οι δείκτες τηλεθέασης σκαρφάλωσαν στα ύψη. Τα ποσοστά, που σημείωσε το ριάλιτι όταν ανακοινώθηκε το όνομα του νικητή, ήταν εντυπωσιακά: 30,8% τηλεθέαση μέσου λεπτού και 81% τηλεμερίδιο. Αυτό σημαίνει ότι 3 στους 10 Ελληνες αποχαιρέτισαν το 2001, βλέποντας Τσάκα και Πρόδρομο, ενώ 8 στις 10 αναμμένες τηλεοπτικές συσκευές ήταν συντονισμένες στον ANT1. H συνολική τηλεθέαση, στο ίδιο τέταρτο, ήταν 38%, γεγονός που δείχνει ότι οι περισσότεροι συμπατριώτες μας, στις «ιστορικές» εκείνες στιγμές, ΔΕέβλεπαν τηλεόραση.
Οι αντίπαλοι
Η υψηλή τηλεθέαση, που μεταφράστηκε σε υψηλά κέρδη, άνοιξε την όρεξη των αντίπαλων καναλιών. Ενώ στην αρχή της σεζόν αρκετά στελέχη τους επέκριναν το παιχνίδι, στη συνέχεια το ξανασκέφτηκαν. Το Mega εξασφάλισε και ετοιμάζει για το Μάρτιο το δίδυμο αδελφάκι του Big Brother, το σουηδικής καταγωγής «Bar», ενώ ο Alpha, του οποίου ο πρόεδρος κ. Στάθης Τσοτσορός στην αρχή της σεζόν αντιπρότεινε απέναντι στα σκουπίδια του «Μεγάλου Αδελφού» προγράμματα ποιότητας φέρεται να διαπραγματεύεται το Survivor και το Star παρακολουθεί από κοντά τις εξελίξεις.
Οσο για τα έσοδα του ANT1; Απλοί μαθηματικοί υπολογισμοί, με βάση τα στοιχεία που κατά καιρούς δημοσιοποιούσε το κανάλι, δείχνουν ότι οι κλήσεις μέσω Audiotex απέφεραν διόλου ευκαταφρόνητα δισ. («ξεπέρασαν το ένα εκατομμύριο οι κλήσεις» ανέφερε συχνά-πυκνά κατά τις Κυριακές των αποχωρήσεων ο παρουσιαστής Ανδρέας Μικρούτσικος). Πιο αποκαλυπτικά είναι τα στοιχεία της Media Services τα οποία θα δημοσιοποιηθούν μέσα στην εβδομάδα: κατά το τρίμηνο 10/9 -31/12/2001, οπότε και προβλήθηκε το παιχνίδι, o ANT-1 απορρόφησε διαφήμιση της τάξης των 6,75 δισ. δρχ, νούμερο για το οποίο δεν υπάρχει μέτρο σύγκρισης, εφόσον στη χώρα μας δεν υπάρχει προηγούμενο ανάλογο πρόγραμμα, αποτελεί όμως ένα από τα υψηλότερα σε τζίρο για τηλεπαιχνίδι. Μπορεί να μοιάζουν ευοίωνες οι προοπτικές για τα κανάλια που θα υιοθετήσουν τα «αδέλφια» του Big Brother, όμως η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι τα κέρδη βαίνουν μειούμενα? κάτι που συμβαίνει όσο και εάν οι εκάστοτε παραγωγοί μηχανεύονται διάφορους τρόπους προκειμένου να ξυπνήσουν το ένστικτο του τηλεθεατή-καταναλωτή ώστε να τον καταφέρουν να στροβιλιστεί στο χορό της κατανάλωσης μέχρι να ζαλιστεί (π.χ. στο δεύτερο κύκλο του ιταλικού Big Brother χρησιμοποιήθηκαν έπιπλα επώνυμων εταιρειών).
