Λύκοι, λυκάνθρωποι και μουσική

Λύκοι, λυκάνθρωποι και μουσική

Από τον Κώστα Ζουγρή

Το φαινόμενο του λυκάνθρωπου εμφανίζεται στις λαϊκές παραδόσεις όλου του κόσμου και περιγράφει έναν ανθρώπινο χαρακτήρα που συνδυάζει ανθρώπινα και ζωώδη χαρακτηριστικά, με πιο γνωστή εκδήλωση αυτή της λυκανθρωπίας.

Η θρυλική μορφή του λυκάνθρωπου έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα και είναι καλυμμένη από μυστηριώδεις υπερφυσικές δυνάμεις που γοήτευσαν τις λαϊκές παραδόσεις, τη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο, τη μουσική, αλλά κέντρισε και το ερευνητικό ενδιαφέρον της ιατρικής και της ψυχολογίας, που προσπάθησαν κατά καιρούς να εξηγήσουν με επιστημονικά μέσα το φαινόμενο της λυκανθρωπίας, το οποίο, σύμφωνα με το μύθο, τις λαϊκές παραδόσεις και τους θρύλους όλου του κόσμου, συνδυάζει χαρακτηριστικά ανθρώπου και λύκου.

Για το φαινόμενο της λυκανθρωπίας και την ικανότητα ενός ανθρώπινου όντος να μεταμορφώνεται σε λύκο κατά τη διάρκεια της πανσελήνου, υπάρχει και ο ιατρικός και ψυχολογικός όρος «κλινική λυκανθρωπία», με τον οποίο περιγράφεται η ψυχική διαταραχή κατά την οποία ο άνθρωπος πιστεύει ότι μεταμορφώνεται σε λύκο ή κάποιο άλλο ζώο εκδηλώνοντας την αντίστοιχη συμπεριφορά.

Ο αρχαιότερος γνωστός μύθος για τον λυκάνθρωπο προέρχεται από την ελληνική μυθολογία και τη λατρεία του Λυκαίου Δία στην Αρκαδία, ερμηνεύοντας το παράξενο, για τις ελληνικές θρησκευτικές αντιλήψεις, έθιμο της ανθρωποθυσίας που τελούνταν στο Λυκαίο όρος. Στην εκδοχή του Οβίδιου και του Παυσανία, ο Λυκάων, γιος του Πελασγού και βασιλιάς της Αρκαδίας, φιλοξένησε τον Δία στο παλάτι του. Θέλοντας να διαπιστώσει τη θεότητα του Δία, του πρόσφερε θυσία από σάρκες του θυσιασμένου ζώου μαζί με εκείνες ενός ομήρου. Ο Ζευς κατάλαβε τον δόλο, έκαψε το παλάτι και μεταμόρφωσε τον Λυκάονα σε λύκο. Παρόμοιες ιστορίες υπάρχουν στις μυθολογίες όλων των λαών του πλανήτη, σε μερικές από τις οποίες στη θέση του λύκου υπάρχουν άλλα ζώα.

Στο Μεσαίωνα, που η δεισιδαιμονία και η θρησκοληψία επηρέαζαν σημαντικά τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες, η Καθολική Εκκλησία συνέτεινε στο να πάρει ο μύθος του λυκάνθρωπου σατανικές διαστάσεις. Μόνο στη Γαλλία που είχε κατακλυστεί από λύκους στον 16ο αιώνα, 30.000 άτομα, συνήθως επιληπτικοί ή σχιζοφρενείς, καταδικάστηκαν σε θάνατο γιατί υποτίθεται ότι είχαν μεταμορφωθεί σε λυκάνθρωπους και ήταν, σύμφωνα με τα εκκλησιαστικά δικαστήρια, υπηρέτες του σατανά.

Λογοτεχνία και κινηματογράφος πάντα αντλούν εμπνεύσεις από τις λαϊκές ιστορίες και όπως συμβαίνει συνήθως, αυτό στη συνέχεια μετακυλίεται στους μουσικοσυνθέτες, που στην περίπτωση των λυκάνθρωπων βοηθούν στο να δημιουργηθεί ένας μεγάλος κατάλογος από τραγούδια, τα οποία κυρίως ανήκουν στην κατηγορία της ροκ μουσικής.

Το πιο γνωστό τραγούδι από το χώρο του ροκ ανήκει στον Warren Zevon και είναι το Werewolves Of London, τίτλο που εμπνεύστηκε από την ταινία του 1935, η οποία είχε για πρωταγωνιστή τον Henry Hall, και χρησιμοποιήθηκε εμπνέοντας με τη σειρά του το 1981 στην ταινία An American Werewolf In London.

Αλλη ταινία με ανάλογο θέμα ήταν το Wolf του 1994, που είχε για πρωταγωνιστή τον Jack Nicholson, το όνομα του οποίου είχε αναφερθεί σε μία από τις πρώτες ερμηνείες που έγιναν στο τραγούδι Werewolves Of London το Δεκέμβριο του 1975 από τον Τ-Bone Burnett και μέλη του συγκροτήματος που είχε τότε ο Bob Dylan. Τρία χρόνια αργότερα, το 1978, θα το κυκλοφορήσει ο ίδιος ο Warren Zevon.

Από τη λίστα σίγουρα δεν μπορεί να απουσιάζει το τραγούδι των Metallica Of Wolf And Man, που υπάρχει στο Μαύρο άλμπουμ τους που κυκλοφόρησε το 1991.

Στο χώρο της ποπ, σχετικά πρόσφατα, το 2009, η Shakira κυκλοφόρησε το She Wolf που υπάρχει στο ομώνυμο άλμπουμ της.

Στο ιταλικό τραγούδι ο Lucio Dalla γνώρισε μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του στις αρχές της δεκαετίας του '90, με το Attendi Α Lupi (Περιμένετε τον λύκο). Το Bad Moon Rising των Creedence Clearwater Revival δεν είναι μία απ' ευθείας αναφορά σε λυκάνθρωπο, αλλά έχει συνδεθεί αρκετές φορές μέσω κινηματογραφικών ταινιών με το θέμα μας, ώστε να μας πείθει ότι γράφτηκε με αυτή την πρόθεση.

Bark At The Moon-Ozzy Osbourne, Cry Wolf-Α-Ha, Hungry Like Α Wolf-Duran Duran, She-Wolf-Megadeth, Run With The Wolf-Rainbow, Little Red Riding Hood με τους Sam The Sham and The Pharaohs να μας περιγράφουν με σατιρικό τρόπο την ιστορία της Κοκκινοσκουφίτσας, Dire Wolf-Grateful Dead, When Ι Was Α Boy Ι Watched The Wolves-Jefferson Airplane, Will The Wolf Survive?-Los Lobos, που το όνομά τους στα ισπανικά σημαίνει Οι Λύκοι.

Οι λύκοι δεν άφησαν αδιάφορους και τους Έλληνες μουσικούς δημιουργούς, με τον Γιάννη Αγγελάκα να κυκλοφορεί το 2005 μαζί με τον Νίκο Βελιώτη το άλμπουμ Οι ανάσες των λύκων: Είναι οι ανάσες των λύκων, που τριγυρνάν' μέσα στο σώμα μου.

Είναι οι ανάσες των λύκων, που ξαγρυπνάν' κάτω απ' το στρώμα μου.

Είναι οι ανάσες των λύκων, που σταματούν έξω απ' την πόρτα μου.

Είναι οι ανάσες των λύκων, που κυβερνούν την άγρια χώρα μου.

Στο Μανιφέστο, τα Μωρά στη Φωτιά, που κάποτε είχαν για μέλος τους τον Παύλο Παυλίδη, καταθέτουν τη δικιά τους άποψη για τις συνθήκες στις οποίες ζούμε:

Γεννιόμαστε σαν λύκοι και πεθαίνουμε σαν τα σκυλιά

κι η ζωή είναι εφιάλτης, σταματάει μονάχα όταν ξυπνάς

Εχω δει οργή και πόνο κι αμαρτία

μα μπορείς ν' ανακαλύψεις μόνος σου τον κόσμο.

Η Αρλέτα στο δικό της Λύκο συνδυάζει το παραμύθι με τη σημερινή εποχή:

Λύκε-λύκε μου καλέ μου, λύκε-λύκε είσαι εκεί;

Είναι η άγρια πλευρά σου που με συγκινεί

είναι δώδεκα η ώρα, είναι η ώρα των τρελών

όπου ανθίζει το σκοτάδι, όπου ανθίζει το σκοτάδι.

Κάτι ανάλογο κάνει και η Τάνια Τσανακλίδου στο δικό της Λύκε, Λύκε: Λύκε μου, πήγαινέ με πίσω, να πάρουμε το παραμύθι από την αρχή

βάλε μου δράκους, βάλε μου μάγισσες, δεν θα κωλώσω

μονάχα εκεί, στην άκρη-άκρη, βάλε ένα σπίτι με ένα φωτάκι τόσο δα να

ένα τόσο δα μικρό φωτάκι, για να 'χω την ψευδαίσθηση

πως ίσως κάποιος εκεί, κρατάει αναμμένη μια φωτιά, κι ότι με περιμένει

Σ' αφήνω λύκε και συ που το όνομά σου στ' αρχαία χρόνια ήτανε φως

μείνε και ψόφα στο σκοτάδι πάω να βρω τους φίλους μου

θα πω τ' ανομολόγητα, και θα σε καταδώσω.

Αναφορά στους λυκάνθρωπους γίνεται και στο τελευταίο άλμπουμ του Δημήτρη Πουλικάκου Η Υδρα των πουλιών, στο οποίο ερμηνεύει ποιήματα του Νίκου Εγγονόπουλου με τον γενικό τίτλο Τα Κλειδοκύμβαλα της σιωπής: εγώ-όμως-βάζω κόκκινα λουλούδια

μες στα μαλλιά της ορθώνομαι ολόγυμνος

μέσα σε κήπους πορφυρούς χάνομαι μέσα σε σκοτεινές σπηλιές που κρύφτουν

βαθιά ραφτομηχανές και ψάρια κίτρινα που μιλούν σα λουλούδια κι ίσως

εγώ να είμαι πια αυτός ο λυκάνθρωπος...

Τέλος, ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου έχει συχνή αναφορά στους λύκους σε διάφορα τραγούδια του, όπως τα Πεχλιβάνης, Λύκος Κακός και Ο Σαν Μικέλε είχε έναν κόκορα.

Εντυπωσιακή είναι η παρουσία του λύκου στην αρχαία ελληνική μυθολογία. Ο θεός Απόλλωνας συχνά αναφέρεται ως Λύκειος.

Αυτή είναι μια επίκληση του Απόλλωνα ως θεού του φωτός που δηλώνει την καταγωγή των λέξεων «λυκόφως» και «λυκαυγές», δηλαδή το σούρουπο και τη χαραυγή.

Στο νότιο άκρο της Ακρόπολης υπάρχουν τα ερείπια του Λυκείου, ενός κτηρίου που χρησιμοποιούνταν ως χώρος λατρείας του θεού Απόλλωνα. Στον ίδιο χώρο δίδαξε και ο Αριστοτέλης την εποχή που έγραφε το Περί ζώων ιστορίαι. Το κεφάλαιο που αφιερώνει στους λύκους συμπεριλαμβάνει τον μύθο της γέννησης του Απόλλωνα στη νήσο Δήλο. Σύμφωνα με τον μύθο, η μητέρα του Απόλλωνα, Λητώ, μεταμορφωμένη σε λύκο και συνοδευόμενη από μια αγέλη λύκων ταξίδεψε από τη γη των Υπερβορείων για να έρθει ως τη Δήλο. Σε άλλο μύθο ο Δίας μεταμορφώνει σε λύκους τον Λυκάονα, μυθικό βασιλιά της Αρκαδίας, και τους γιους του έπειτα από ένα ανόσιο γεύμα που του προσφέρουν. Από τον μύθο αυτό μένει στους αιώνες η ονομασία του όρους Λύκαιον στην Αρκαδία.

Κανένα άλλο ζώο δεν έχει πλουτίσει τους μύθους των λαών όσο ο λύκος, που η ύπαρξή του εμπνέει μια ολόκληρη φιλοσοφία. Εμφανίστηκε στη Γη αρκετές χιλιάδες χρόνια πριν από τον μεγαλύτερο εχθρό του, που είναι ο άνθρωπος, και κατάφερε να επιζήσει.